کود مرغی را بهتر بشناسیم

در سال‌های اخیر در اغلب کشورهای دنیا به علت حجم عظیم تولید کود مرغ و مشکلات و مسائل زیست محیطی آن در مورد مصارف مختلف کود مرغ مورد بررسی و تحقیقات فراوانی انجام شده است.نتایج حاصله ثابت کرده است که نه تنها کود مرغی ماده بی ارزشی و مزاحمی نیست بلکه چنانچه به خوبی از آن استفاده شود ماده بسیار با ارزشی با مصارف  مختلف می باشد.قسمتی از کود مرغ امروزه در دنیا در تغذیه دام و ماهی به کار می رود و قسمت جزئی از آن نیز در تعداد معدودی از کشورها مانند هندوستان و چین و برخی از کشورهای آفریقایی جهت تولید بیوگاز برای مصارف خانگی و در برخی از کشورهای پیشرفته از جمله انگلستان برای سوخت نیروگاه‌های تولید برق مدرن به کار می‌رود ولی به طور کلی بیش از 90 درصد از این کود برای مصارف کشاورزی مورد استفاده قرار می گیرد.

کود مرغی دارای مقادیر قابل توجهی متیون، لیزین و سیستئین می باشد.

ارزش کود مرغی بستگی تامی با نوع و ترکیب غذائی و نوع نگهداری مرغ و نوع ماده ای که برای بستر مرغ مورد استفاده قرار می گیرد دارد.طبق بررسی و تحقیقاتی که در دانشگاه havana صورت گرفت نشان می‌دهد اگر کود مرغی حاوی 50 درصد آب باشد در هر تن حاوی 20 کیلوگرم ازت،13 کیلوگرم پتاسیم،25 کیلوگرم فسفر و 42 کیلوگرم آهک و منیزیم است.

بر اساس مقایسه ای که در اروپا بین کود مرغ و کود گاو و کود خوک انجام گرفته نشان می دهد اگر کود مرغ  فرآوری شود ارزش آن به مراتب بیشتر از کودهای دیگر است جدول زیر نسبت ترکیب این کودها را در ترکیب 1000 گالن کود نشان می دهد.

بر اساس بررسی های انجام شده در دپارتمان علوم دانشکده کشاورزی دانشگاه IOWA   آمریکا بر روی ترکیبات کو مرغ  نشان می دهد هر تن کود تر 17.6 کیلوگرم مواد نیترونی و 26 کیلوگرم فسفات به صورت p2o5   و 32 کیلوگرم پتاسیم به صورت k2p به طور خالص وجود دارد(علت بالا بودن املاح معدنی در کود مرغ دفع تام ادرار و مدفوع است در حالی که کود دام منحصراً از مدفوع تشکیل شده است).

در کود خشک شده این مقادیر به 31 کیلوگرم مواد نیتروژنی،69 کیلوگرم مواد فسفاتی و 44 کیلوگرم مواد پتاسیمی افزایش می یابد.چنانچه کود مرغ فرآیند شود می توان از آن برای بارور نمودن زمین به جای کود شیمیایی استفاده نمود.

مقدار تولید کود مرغ:

بر اساس آمار منتشر شده در آمریکا در سال 1998 هر 1000 جوجه گوشتی تا وزن 1820 گرم (تقریباً بین سن شش هفتگی)مقدار 3.2 تن کود و هر 1000 مرغ تخمگذار تا 60 هفتگی 15 تن کود خالص تولید می کنند.

بر اساس آمار تولید در ایران در سال 1389 تعداد نیمچه گوشتی تولید شده در حدود یک میلیارد و مرغ تخمگذار پرورش داده شده در حدود 60 میلیون قطعه بوده است با توجه به ارقام ذکر شده در فوق می توان کود تولید شده در سال مذبور را به میزان 3.500.000 تن برآورد کرد که استفاده صحیح از آن می تواند از نظر اقتصادی برای مرغداران و همچنین کشاورزان رقم چشمگیری باشد.
انواع کود مرغ:

کود مرغ بسته به پرورش دارای انواع زیر می باشد:
کود بستر جوجه های گوشتی:

این کود دارای پروتئین بالا بوده و حاوی 30-18 درصد اسید اوریک،17-12 درصد آمونیاک،4-2 درصد کراتین و دیگر ترکیبات ازته می باشد و انرژی آن نیز بالاتر از انواع دیگر کودهای مرغی می باشد.به طور کلی ارزش کیفیت این نوع کود مرغی بستگی به نوع موادی که برای بستر به کار می رود و همچنین مدیریت کود در طول دوره پرورش دارد مثل خاک،سنگریزه و آهک موجود در کف سالن یا محل ذخیره کود نیز تحت تأثیر قابل ملاحظه ای روی درصد خاکستر کود مرغی خواهد داشت.
کود نیمچه‌های تخمگذار یا مادر:

این کود از پرورش نیمچه‌های جانشین شونده تخمگذار یا مادر به دست می آید.ارزش این کود ها که حاوی فضولات و بستر هستند کمتر از کود جوجه های گوشتی است زیرا در پرورش نیمچه‌ها از مقدار بیشتر مواد بستر استفاده می شود همچنین غذای این مرحله پرنده حاوی انرژی و پروتئین خام کمتر و الیاف بیشتر از غذای جوجه های گوشتی است.
کود مرغ‌های تخمگذار یا مادر در روش بستر:

این نوع کود از لانه‌هایی که در آن مرغ تخمگذار و یا مادرهای گوشتی یا تخمگذار در روی بستر نگهداری می شوند جمع آوری می گردد و نسبت بستر به فضولات در آن کمتر از کود جوجه های گوشتی است از این رو الیاف خام آن کمتر می باشد.به طور کلی ترکیبات آن حاوی 16-22 درصد پروتئین،کلسیم آن در حدود 6 درصد فسفر در مقایسه با کلسیم کم و در حدود 2.4-1.8 می باشد.
فضولات یا کود سیستم قفس:

کود طیوری که در قفس نگهداری می شوند خالص و بدون بستر می باشد از این رو ارزش آن بیشتر بوده و برای استفاده در تغذیه دام ها به کار برده می شود.

در این مورد بایستی نکات زیر رعایت شود:

کود به طور تازه جمع آوری شود.

از گله‌هایی که دارو در آن‌ها به منظور پیشگیری یا معالجه استفاده می شود تهیه نشده باشد.

توسط حرارت (کود خشک کن) رطوبت آن کمتر از 15 درصد کاهش یافته باشد.

حاوی مواد خارجی مثل سنگ،شیشه،میخ و سیم و غیره نباشد.

از نظر مواد غذائی مانند پروتئین،چربی،الیاف خام و کلسیم و فسفر ترکیب شیمیائی آن در آزمایشگاه اندازه گیری شده باشد.
روش های فرآوری کود مرغی:

هرچه فضولات و کود تولید شده زودتر جمع آوری شود مقدار کمتری از مواد آلی مانند پروتئین خام و دیگر مواد غذائی پر ارزش تلف خواهد شد.رطوبت و حرارت زیاد مهمترین عوامل در تجزیه کود هستند و هرچه رطوبت و حرارت بیشتر باشد مقدار بیشتری از ازت آلی (اسید اوریک و اوره) به ازت معدنی تبدیل می شود.از این رو برای استفاده باید آن را عمل آورد به طوری که اسید اوریک به کربنات آمونیوم که از نظر باروری زمین اهمیت دارد تبدیل شود.

برای عمل آوری و ذخیره کود از روش های زیر استفاده می شود:
1-روش روی هم انباشتن (دپو کردن):

بعد از پایان مرحله پرورش کود ها را در روش بستر و یا در روش قفس از لانه خارج کرده و در زمینی خارج از مرغداری و در فضای سر پوشیده روی هم دپو کرده و یا در گودالی سیمانی ذخیره می کنند.بسته به مدتی که در محل ذخیره می شود واکنش های شیمیایی بر اثر فعالیت میکرو ارگانیسم های هوازی و غیر هوازی در کود به وجود می آید که نتیجه آن تغییراتی در ترکیب شیمیائی کود مرغ و از دست دادن مقداری ازت عالی می شود.معمولا کود دپو شده را هر چند روز یک بار باید مرتب زیر و رو کرد و به هم زد.این گونه کود در کشاورزی مصرف دارد.
2-خشک کردن کود:

امروزه خشک کردن کود پس از جمع آوری در اغلب کشورها متداول است این وسیله سبب کاهش حجم فضولات و کود تا میزان 20-30 درصد حجم اولیه می گردد از این رو ذخیره ان احتیاج به فضای کمتری دارد و حمل و نقل آن ارزانتر از کود معمولی و همچنین از تکثیر لارو و حشرات در داخل کود جلوگیری به عمل می آید.خشک کردن کود ممکن است به دو روش طبیعی و یا مکانیکی صورت پذیرد که در روش طبیعی از اشعه آفتاب استفاده می گردد و مقدار زیادی از رطوبت کود را کاهش می دهد و در روش دیگر از کود خشک کن های مکانیکی استفاده می شود که امروزه در کشورهای پیشرفته مرسوم است که در این روش حجم فضولات به میزان 20-30 درصد حجم اولیه می گردد که استفاده از این روش مستلزم سرمایه گذاری اولیه برای خرید دستگاه های لازم و سوخت و هزینه های جاری می باشد.

تجهیزات مختلفی برای خشک کردن مکانیکی کود در بازار وجود دارد که طی آن کو مرغ پس از خشک شدن تبدیل به پلت یا بلوک شده و در اختیار مصرف کنندگان قرار می گیرد.
3-سیلو کردن کود مرغ (ensiling):

برخی از کشورها فضولات مرغ را همراه با ضایعات کشاورزی،علوفه و دیگر مواد خشبی سیلو می نمایند مشروط بر اینکه برای فرآوری مفید رطوبت مناسب 40-65٪ و کربوهیدرات های محلول کافی نیز موجود باشد.بر اساس تحقیقات کازول سیلو کردن کود مرغی در رطوبت 40 درصد موجب تولید اسید لاکتیک کافی و کاهش ph و حفظ مواد غذائی کود مرغی شده است در حالی که سیلو با رطوبت 22 درصد باعث کاهش اسید اوریک و افزایش آمونیاک می گردد.

برای سیلو کردن کود مرغی می توان از توأم کردن آن با کاه یا پوسته برنج یا ذرت علوفه ای استفاده نمود.سیلو کردن مدفوع به عنوان یک روش عمل آوری مناسب مورد قبول قرار گرفته است و از آن در مزارع بزرگ و کوچک و بیشتر برای خوراک دام استفاده می گردد.

در ایران می توان از روش دپو کردن و یا خشک کردن طبیعی و یا مکانیکی برای آماده کردن کود مرغی به سهولت استفاده نمود.
 انواع استفاده از کود مرغ:
استفاده از کود مرغ در کشاورزی:

قسمت اعظم کود حیوانی از جمله کود مرغ امروزه در دنیا و ایران به مصرف کشاورزی می رسد.امتیاز و خواص کود مرغی در کشاورزی عبارتند از:

تأمین مقدار زیادی از عناصر غذائی مورد استفاده گیاه مثل نیتروژن (N) فسفر (P) و پتاسیم و غیره به خاک زراعتی.

تشکیل هوموس در خاک که باعث اصلاح خاک سطحی و اصلاح شرایط فیزیکی زمین یا بافت سنگین و سبک می شود که نتیجه آن تهویه خاک،افزایش قدرت رویش بذر و درخت و افزایش ظرفیت نگهداری آب در زمین و بالاخره افزایش فعالیت میکروارگانیسم های مفید در خاک می باشد.

بنابراین با مصرف متناسب کود مرغی در کشاورزی کیفیت خاک از نظر فیزیکی و شیمیائی افزایش یافته و در این صورت احتیاج به استفاده از حداقل کود شیمیائی است و این امر از نظر اقتصادی نیز کاملاً مقرون به صرفه است(با توجه به اینکه هر ۱۰۰۰ قطعه جوجه کبابی در طی ۸ هفته ۲ تا ۲.۵ تن کود تولید می کنند)

بر اساس هر تن کود تر ۶/۱۷ کیلوگرم مواد نیتروژنی و ۲۶ کیلوگرم فسفات به صورت P2O2 و ۳۲ کیلوگرم پتاسیم به طور خالص وجود داشته است.در کود خشک شده این مقادیر به ۳۱ کیلوگرم مواد نیتروژنی و ۶۹ کیلوگرم مواد فسفاتی و ۴۴ کیلوگرم مواد پتاسیمی افزایش می یابد.با اضافه نمودن کودهایی مانند سوپر فسفات که باعث باقی ماندن گوگرد در آن و همچنین پودر آهک جهت جلو گیری از ایجاد بوی نامطبوع ارزش اقتصادی آن را بالا برد.

استفاده از این کود علاوه بر اینکه سبب می شود اولین محصول به خوبی برداشت شود مقدار یک دوم تا دو سوم کود پس از خرمن در زمین باقی مانده و محصولات بعدی که کاشته می شوند مورد استفاده قرار گیرد.(طبق برآورد کارشناسان کشاورزی در هندوستان یک تن کود بستر مساوی ۱۶ کیلو کود شیمیائی فسفات آمونیوم و ۱۵۰ کیلوگرم سوپرفسفات و ۵۰ کیلوگرم سولفات پتاسیم می باشد)

بر اساس آمار موجود در حال حاضر در ایران در حدود ۵/۳ میلیون تن کود مرغی تولید می شود که قسمتی از آن در باغات پسته جنوب مانند کرمان و رفسنجان مورد استفاده قرار می گیرد و بقیه در محل مرغداری باقی مانده و دچار کپک زدگی شده و دور ریخته می شود.حال آنکه می توان از کود مرغ تولیدی در کشور برای ۸/۱ میلیون هکتار کشت حبوبات مانند ذرت‏،گندم و برنج و چغندر و درختان مثمر از جمله پسته استفاده نمود.
به طور کلی استفاده صحیح از کود مرغی فرآوردی شده دارای مزایای زیر است:

1)استفاده بهینه از کود مرغ به عنوان یک ماده با ارزش جهت استفاده در کشاورزی

2) مقدار مصرف و هدر رفت کمتر در مقایسه با کود مرغی فراوری نشده

3)جلوگیری از آلودگی محیط زیست ناشی از مقادیر عظیم کود مرغ در کشور

4)کمک بسزا به مرغداران برای تهیه بازار جدید جهت فروش کود مرغ و حل یکی از مشکلات مرغداری کشور

5)جلوگیری از ورود مقادیر قابل توجهی کود شیمیائی از خارج کشور در نتیجه صرفه جویی ارزی.

6)کمک به حفظ و زنده ماندن زمین های کشاورزی برای نسل بعد.

7)اصلاح ساختار و بافت خاک های کشاورزی و جلوگیری از فرسایش خاک

8)فاقد بذر علف های هرز و عوامل بیماری زا

9)افزایش و بهبود کیفیت و کمیت محصول کشاورزی.