عوامل موثر بر ارزش غذایی اقلام مورد استفاده در خوراک دام و طیور

مقدمه

عوامل موثر بر ارزش غذایی اقلام مورد استفاده در خوراک دام و طیورتمام حیوانات به مقادیر معینی از مواد مغذی نیاز دارند که اگر به حد کافی و متعادل دریافت نکنند، در وضعیت نامناسب تغذیه ای قرار خواهند گرفت. در چنین وضعیتی، بازدهی تولید و سلامت آنها دچار اختلال می شود. هرگاه اختلالات تغذیه ای شدید باشد، ممکن است حتی به مرگ حیوان منجر شود. تأمین مواد مغذی برای حیوان، از طریق مواد خوراکی فراهم می شود. خوراک ها از نظر کیفیت فیزیکی و مواد مغذی تنوع بسیار زیادی دارند. ارزش غذایی یک ماده خوراکی مشخص ممکن است از منطقه ای به منطقه دیگر بسیار متغیر باشد. برای تامین احتیاجات غذایی حیوانات مزرعه ای در مرحله اول نیاز به شناخت مواد مغذی مورد نیازحیوان در وضعیت های مختلف نگهداری، تولید وغیره است و در مرحله بعد نیاز به شناخت مواد خوراکی و ترکیبات مغذی موجود در آنها خواهد بود. در این صورت است که امکان تأمین جیره های متعادل فراهم خواهد شد. بنابراین توجه به افزایش راندمان تولید حیوانات مزرعه ای زمینه ی پژوهش و تحقیق در مورد شناخت و تعیین احتیاجات غذایی دام و نیز شناخت اقلام خوراکی و ارزش غذایی آنها را فراهم ساخت با توجه به اینکه بیشترین سهم هزینه پرورش دام و طیور را تغذیه به خود اختصاص میدهد(۶۰ تا ۷۰ درصد هزینه ها) بنابراین تولید بالا با هزینه کم، بدون تغذیه صحیح وعلمی امکان پذیر نیست و این خود مستلزم تشخیص احتیاجات غذایی دام و شناخت ترکیبات خوراک از نظر مواد مغذی است. اکثر کارشناسان و دامپروران کشور از جداول ترکیبات مواد خوراکی تهیه شده در سایر کشورها مانندARC  وNRC  استفاده میکنند که می تواند با خطا همراه باشد. علت این امر را میتوان به وجود تفاوت در ارزش غذایی اقلام خوراکی مورد استفاده دام و طیور موجود در کشور با خوراک های مشابه در مناطق دیگر دنیا مربوط دانست.
اجزاء اصلی خوراک دام و طیور:

به منظور سهولت در عمل، مواد مغذی مورد نیاز حیوانات را به طور کلی به شش گروه اصلی تقسیم بندی شده که شامل آب، خاکستر خام، پروتئین خام، چربی خام، الیاف خام و NEF است. منشاء این گروه بندی به روش تجزیه تقریبی «ویند » بر می گردد که سالیان درازی است رایج شده و هنوز کاربرد دارد و امروزه برخی از این فاکتورها به اجزاء مختلف تقسیم بندی شده اند.

در ۱۹۶۵ کمیته تغذیه دام ( NRC ) مشخصات لازم برای هر ماده خوراکی در جداول تجزیه را به شرح زیر تعیین کرد :

پروتئین خام CP، چربی خام EE ، الیاف خامCF ، خاکستر خامASH،عصاره فاقد ازت NFE، رطوبت، مواد معدنی به تفکیک، ویتامین ها، اسیدهای آمینه، اسیدهای چرب، سلولز، همی سلولز، انرژی قابل هضم DE،انرژی قابل متابولیسم ،ME پروتئین خام قابل هضمDCP، پروتئین قابل استفاده، چربی خام قابل هضم.

 
عوامل موثر بر ترکیبات مواد مغذی در نهاده های گیاهی خوراک دام و طیور:
۱- تفاوت های مربوط به گونه ،رقم و سویه گیاه:

منابـع خـوراک دام، بخصـوص گیاهـان علوفـه ای، از نظـر ترکیبـات و ارزش غذایـی تفـاوت هـای عمـده ای دارنـد. برای مثال بیـن گیاهـان خانـواده بقـولات و گیاهـان خانـواده گندمیان اختلافات مشـخصی وجـود دارد، به ویژه مقدار پروتئیـن در بقـولات بالاتـر از گندمیـان اسـت. بقـولات غالبـا حـاوی مقـدار زیادی کلسـیم )حـدود ۴ تا ۵ برابـر(، منیزیـم )۲ تـا ۳ برابـر(، پتاسـیم ) ۷ برابـر(، گوگـرد، آهـن، روی، مـس و کبالـت بیشـتری نسـبت به گندمیـان مـی باشـند ولـی میـزان سـیلیس و منگنـز در آنهـا نسـبت بـه گندمیـان کمتـر اسـت.

خوراک دام و طیور

خوراک دام و طیور
 عوامل موثر بر ارزش غذایی اقلام مورد استفاده در خوراک دام و طیور
مقدمه

عوامل موثر بر ارزش غذایی اقلام مورد استفاده در خوراک دام و طیورتمام حیوانات به مقادیر معینی از مواد مغذی نیاز دارند که اگر به حد کافی و متعادل دریافت نکنند، در وضعیت نامناسب تغذیه ای قرار خواهند گرفت. در چنین وضعیتی، بازدهی تولید و سلامت آنها دچار اختلال می شود. هرگاه اختلالات تغذیه ای شدید باشد، ممکن است حتی به مرگ حیوان منجر شود. تأمین مواد مغذی برای حیوان، از طریق مواد خوراکی فراهم می شود. خوراک ها از نظر کیفیت فیزیکی و مواد مغذی تنوع بسیار زیادی دارند. ارزش غذایی یک ماده خوراکی مشخص ممکن است از منطقه ای به منطقه دیگر بسیار متغیر باشد. برای تامین احتیاجات غذایی حیوانات مزرعه ای در مرحله اول نیاز به شناخت مواد مغذی مورد نیازحیوان در وضعیت های مختلف نگهداری، تولید وغیره است و در مرحله بعد نیاز به شناخت مواد خوراکی و ترکیبات مغذی موجود در آنها خواهد بود. در این صورت است که امکان تأمین جیره های متعادل فراهم خواهد شد. بنابراین توجه به افزایش راندمان تولید حیوانات مزرعه ای زمینه ی پژوهش و تحقیق در مورد شناخت و تعیین احتیاجات غذایی دام و نیز شناخت اقلام خوراکی و ارزش غذایی آنها را فراهم ساخت با توجه به اینکه بیشترین سهم هزینه پرورش دام و طیور را تغذیه به خود اختصاص میدهد(۶۰ تا ۷۰ درصد هزینه ها) بنابراین تولید بالا با هزینه کم، بدون تغذیه صحیح وعلمی امکان پذیر نیست و این خود مستلزم تشخیص احتیاجات غذایی دام و شناخت ترکیبات خوراک از نظر مواد مغذی است. اکثر کارشناسان و دامپروران کشور از جداول ترکیبات مواد خوراکی تهیه شده در سایر کشورها مانندARC  وNRC  استفاده میکنند که می تواند با خطا همراه باشد. علت این امر را میتوان به وجود تفاوت در ارزش غذایی اقلام خوراکی مورد استفاده دام و طیور موجود در کشور با خوراک های مشابه در مناطق دیگر دنیا مربوط دانست.
اجزاء اصلی خوراک دام و طیور:

به منظور سهولت در عمل، مواد مغذی مورد نیاز حیوانات را به طور کلی به شش گروه اصلی تقسیم بندی شده که شامل آب، خاکستر خام، پروتئین خام، چربی خام، الیاف خام و NEF است. منشاء این گروه بندی به روش تجزیه تقریبی «ویند » بر می گردد که سالیان درازی است رایج شده و هنوز کاربرد دارد و امروزه برخی از این فاکتورها به اجزاء مختلف تقسیم بندی شده اند.

در ۱۹۶۵ کمیته تغذیه دام ( NRC ) مشخصات لازم برای هر ماده خوراکی در جداول تجزیه را به شرح زیر تعیین کرد :

پروتئین خام CP، چربی خام EE ، الیاف خامCF ، خاکستر خامASH،عصاره فاقد ازت NFE، رطوبت، مواد معدنی به تفکیک، ویتامین ها، اسیدهای آمینه، اسیدهای چرب، سلولز، همی سلولز، انرژی قابل هضم DE،انرژی قابل متابولیسم ،ME پروتئین خام قابل هضمDCP، پروتئین قابل استفاده، چربی خام قابل هضم.

 

 
عوامل موثر بر ترکیبات مواد مغذی در نهاده های گیاهی خوراک دام و طیور:
۱- تفاوت های مربوط به گونه ،رقم و سویه گیاه:

منابـع خـوراک دام، بخصـوص گیاهـان علوفـه ای، از نظـر ترکیبـات و ارزش غذایـی تفـاوت هـای عمـده ای دارنـد. برای مثال بیـن گیاهـان خانـواده بقـولات و گیاهـان خانـواده گندمیان اختلافات مشـخصی وجـود دارد، به ویژه مقدار پروتئیـن در بقـولات بالاتـر از گندمیـان اسـت. بقـولات غالبـا حـاوی مقـدار زیادی کلسـیم )حـدود ۴ تا ۵ برابـر(، منیزیـم )۲ تـا ۳ برابـر(، پتاسـیم ) ۷ برابـر(، گوگـرد، آهـن، روی، مـس و کبالـت بیشـتری نسـبت به گندمیـان مـی باشـند ولـی میـزان سـیلیس و منگنـز در آنهـا نسـبت بـه گندمیـان کمتـر اسـت. جدول زیر نمونه ای از این تفاوتها را نشان میدهد.

 
جدول۱- چند نمونه از گیاهان با اختلاف بارز در ترکیبات مواد معدنی
گونه    کلسیم    پتاسیم    منیزیم    ازت    فسفر
آفتابگردان    ۱٫۶۸    ۳٫۴۷    ۰٫۷۳    ۱٫۴۷    ۰٫۰۸
لوبیا(بقولات)    ۱٫۴۶    ۱٫۱۹    ۰٫۵۷    ۱٫۴۸    ۰٫۰۵
گندم(گندمیان)    ۰٫۴۶    ۴٫۱۶    ۰٫۲۳    ۲٫۲۶    ۰٫۰۶
جو(گندمیان)    ۰٫۶۸    ۴٫۰۴    ۰٫۲۹    ۱٫۹۴    ۰٫۱۳

 
۲ – قسمتهای مختلف گیاه مانند برگ، ساقه ، طوقه، غده، میوه، دانه، پوشینه های دانه و میوه:

برگ گیاهـان علوفـه ای نسـبت به سـاقه آنها دارای انـرژی قابل هضم، پروتئین و سـایر مواد مغذی بیشـتری بـوده و الیـاف خـام کمتـری دارند. بنابرایـن ارزش غذایـی بـرگ نسـبت بـه سـاقه بیشـتر اسـت. میـزان مـواد معدنـی بـه طـور قابـل ملاحظـهای بین انـدام های گیـاه متفاوت اسـت. معمـولا میـزان تغییر مـواد معدنـی در قسـمت هـای رویشـی گیـاه بیشـتر از میـوه، دانه و غده اسـت.

اگرچـه از نظر وزن، نسـبت سـاقه به برگ بیشتر است، ولی میـزان پروتئین موجود در سـاقه نسـبت بـه برگ کمتر اسـت. میـزان پروتئین خام برگ هـا در موقع گل دادن گیاه حـدود ۲۲ درصد، مقـدار آن در اولیـن سـاقه حـدود ۱۰ درصد، در دومین سـاقه ۱۵ درصـد و درگل آذین حدود ۳۲ درصد اسـت.
۳ – مرحله برداشت گیاه از نظر رشد و بلوغ:

در اکثر گیاهـان علوفه ای بالـغ، دیـواره سـلول هـای سـاقه ضخیـم شـده و حـاوی مقـدار زیادتـری لیگنین میشـوند. در گیاهـان خانـواده گندمیـان و بقـولات انـرژی قابل هضـم و پروتئین با پیشـرفت بلـوغ گیاه کاهش می یابـد.

-۴  حاصلخیزی و خصوصیات خاک: خـاک و کوددهـی بـرروی کمیـت و کیفیـت علوفـه و محصولات زراعـی اثر بسـزائی دارد بـه عنوان مثـال علـف مـرغ معمـولا کمتـر از  ۹ درصـد پروتئیـن خـام دارد، ولـی میتـوان بـا دادن کـود ازتـه ایـن مقـدار را بـه بالاتـراز ۱۶ درصـد رسـاند، همچنیـن، بـا اسـتفاده بیشـتر از کـود ازتـه، پروتئیـن خـام بعضـی از گیاهان خانواده گندمیـان در مرحلـه رویشـی بـه حـدود ۲۰ درصـد نیـز خواهـد رسـید.

 
۵ – اقلیم، شرایط آب وهوائی و فصل:

قابلیـت هضـم علوفـه گرمسـیری ۱۵ واحـد کمتـراز قابلیـت هضم علوفه هـای مناطـق معتدله اسـت. علوفه گرمسـیری دارای کربوهیـدرات هـای محلـول پاییـن و مقدار لیگنین و دیواره سـلولی بالا هسـتند. خشـکی در گیاهـان علوفـهای گندمیـان باعـث کاهش پروتئیـن، فسـفر و کاروتـن وکاهـش رشـد شـده و همچنیـن موجـب زودرسـی مـی شـود.
۶- آلودگی با قارچ ها:

در طی مراحل مختلف رشد و انبار کردن مواد اولیه خوراک دام، امکان دارد به دلایل مختلف ازجمله وجود رطوبت و گرما و صدمات فیزیکی این محصولات به قارچها آلوده شوند. بسیاری از قارچها پس از رشد بر روی گیاهان تولید ترکیبات ثانویه ای میکنند که مایکوتوکسین نام دارند و برای همه گونه های حیوانات سمی میباشد.

همچنین مایکو توکسینها سبب میشوند انرژی موجود در خوراک صرف مقابله با اثرات مخرب سموم شود و بخش قابل توجهی از انرژی و سایر مواد مغذی از دسترس حیوان خارج شود.

جدول ۲- چند نوع از مایکوتوکسین های موجود در خوراک دام وطیور ومکانیسم عمل آنها
نوع مایکوتوکسین    اثرات سمی    مکانیسم عمل درسطح سلولی و مولکولی
آفلاتوکسین    آسیبهای کبدی-تخریب ژنوم-تشکیل تومور

تضعیف سیستم ایمنی
    تشکیل DNA adduct-پراکسیداسیون لیپید

فعالسازی زیستی توسط سیتوکروم p450
اکراتوکسین A    آسیبهای کلیوی-تخریب ژنوم-تغییر سیستم ایمنی    اثر روی سنتز پروتئین-ممانعت از تولید ATP

سم زدایی توسط پپتیدازها
پاتولین    آسیبهای سیستم ایمنی- موتاسیون در شرایط invitro    ممانعت آنزیمی به طور غیر مستقیم
تریکوتسن ها(سم T2, DON)    آسیبهای خونی- تغییر سیستم ایمنی- آسیبهای پوستی    القای اپوپتوزیس در سلولهای خون ساز و سلولهای ایمنی بدن-اثر روی سنتز پروتئین

تغییرات غیر نرمال در ایمنوگلوبولین ها
زیرالنون    کاهش باروری و تولید مثل

 
    اتصال به گیرنده های استروژنی

بیواکتیواسیون توسط ردوکتازها
فومونیسینB1    تخریب سیستم اعصاب مرکزیCNS- آسیبهای کبدی-تخریب ژنوم-تضعیف سیستم ایمنی    ممانعت از ساخت سرآمید

اثرمنفی روی نسبت اسفنگانین به اسفنگوزین

اثر منفی روی چرخه سلولی

 

برای جلوگیری از تاثیرات منفی مایکوتوکسینها باید از توکسین بایندرها( جذب کننده های سموم) استفاده کرد. توکسین بایندرها با استفاده از ترکیبات جاذب و عوامل تغییر دهنده زیستی ساخته میشوند. اثر منفی مایکوتوکسین ها تا حدی است که ذرت کپک زده میتواند سبب بروز مسمومیت، کاهش رشد وتولید، کاهش باروری و کاهش ایمنی درمقابل بیماریها در دام و طیور شود. گزارش شده است قارچ های فوزاریومی موجود در خوراک سبب افزایش نیازبه تیامین میشوند. در شکل مزمن مسمومیت طیور با مایکوتوکسینها افزایش حجم چربی کبد، کم خونی، نفوذ پذیری عروق، کاهش زمان انعقاد خون، خون ریزی عمومی، اسهال آبکی، بهم خوردن متابولیسم چربی ها، بزرگی کبد، لاغری، کاهش تولید تخم مرغ، افزایش تخم مرغ های بی نطفه، پایین آمدن قدرت دفاعی بدن، تخریب سیستم ایمنی بدن، عدم پاسخ لازم در برابر آنتی ژنها و واکسن ها مشاهده می گردد. شیر، گوشت و تخم مرغ تولیدی حیوانات مبتلا به آفلاتوکسیکوزیس از منابع خطرناک انتقال سموم به انسان محسوب میشوند.

توکسین بایندرها  با باند کردن مایکوتوکسینها از ورود آنها به خون و بافتهای بدن جلوگیری و آنها را از بدن دفع می کنند. آلومینوسیلیکاتها، کربن فعال، دیواره سلولی مخمر، الیاف میکرونیزه و پلیمرها از عوامل جاذب سموم قارچی هستند. علاوه بر این برخی باکتریها، قارچها، مخمرها و آنزیمها میتوانند با تجزیه مایکوتوکسینها به متابولیتهای غیر سمی آنها را خنثی کنند. اما این ترکیبات ناپایدار هستند و طی فرایند پلت کردن دردمای بالا به سرعت خواص خود را از دست می دهند و احتمالا اثر جذب سموم توسط آنها کاهش می یابد.
۷-شرایط نگهداری:

هر ماده غذایی اگر در شرایط نامناسب از نظر دما، نور، رطوبت و… قرار گیرد دچار تغییرات ساختاری و فساد می شود در خوراک دام و طیور برخی مواد مثل چربی ها، پودرگوشت، پودرماهی نسبت به فساد حساس تر هستند و باید شرایط مناسب نگهداری و تاریخ مصرف آنها رعایت شود.
۸- فرآوری خوراک دام و طیور:

به منظورهضم وجذب بهتر مواد مغذی موجود در خوراک وهمچنین سهولت در حمل ونقل خوراک دامها لازم است که تغییراتی در شکل و اندازه مواد اولیه صورت گیرد که این تغییرات به روشهای مختلف انجام می شود.

معمولا خوراک دام به دو شکل مش و پلت تولید میشود.

پلت کردن: در این فرایند خوراک آسیاب شده در معرض بخار آب قرار می گیرد و حالت خمیری به خود می گیرد سپس خوراک داغ ومرطوب از داخل منافذ دستگاه پلت زن (دای) با فشار خارج شده و توسط جریان هوا خشک می شود. قطر منافذ دای برای دامهای مختلف متفاوت است.

رطوبت لازم جهت پلت کردن %۱۵-۱۸ می باشد درمورد خوراکهای با فیبر بالا رطوبت بیشتری نیاز است. از موادی مثل بنتونیت، لیگنوزول و ملاس به عنوان مواد پلت بایندر(پلت چسبان) استفاده می شود. استفاده از پلت بایندرهایی که بر پایه بنتونیت تولید می شوند به دلیل هزینه کمتر و کیفیت بهتر پلت مزایای بیشتری دارد. پلت کردن خوراک دام و طیور باعث کاهش گرد وغبار آن، افزایش خوشخوراکی، افزایش مصرف خوراک توسط دامها، افزایش رشد و تولید و کاهش مصرف انتخابی در طیور می شود. همچنین خوراک پلت سرعت رشد را تا %۱۵ و بازده غذا را %۵-۱۰ افزایش می دهد . برای ارزیابی پلت تولید شده از نظر استحکام و درصد خاکه از شاخص کیفیت پلت (PDI) استفاده می شود که عددی بین ۰ تا ۱۰۰ است. شاخص PDI بالای ۸۰ نشان دهنده کیفیت خوب پلت می باشد. هرچند استفاده از خوراکهای متراکم میتواند باعث افزایش مصرف خوراک شود ولی خطراتی نیز دارد. اسیدوز یک اختلال متابولیکی در نشخوارکنندگان است که در پی تغییر ناگهانی جیره از علوفه به کنسانتره، مصرف کنسانتره زیاد و کاهش علوفه جیره بروز می کند و با افت pH به کمتر از ۵ تا ۶ اتفاق می افتد.

میکروبهای شکمبه نشاسته و قند را به فرم اسیدهای چرب فرار(پروپیونات) تخمیر می کنند. اسیدهای چرب فرار از شکمبه جذب می شوند و به عنوان منبع انرژی مورد استفاده قرار می گیرند . افزایش تجمع پروپیونات در شکمبه، pH  را کاهش داده و رشد میکروبهای تولید کننده لاکتات را افزایش می دهد تجمع این اسید در شکمبه pH را بیشتر کاهش می دهد و منجر به اسیدوز شکمبه می شود .علائم اسیدوز شامل کاهش چربی و پروتئین شیر، لنگش، اسهال، وجود ذرات علوفه و کنسانتره در مدفوع و کاهش تولید شیراست. دراسیدوز حاد(pH شکمبه کمتر از ۳) کوری و تلف شدن گاو دور از انتظار نیست. می توان با تنظیم دقیق جیره، رعایت نسبت علوفه به کنسانتره در جیره (حد اقل ۴۰ درصد علوفه)، استفاده از بافرها مثل جوش شیرین و استفاده از اکسید منیزیم از اسیدوز جلوگیری نمود.
۹- نوع دام مصرف کننده

هر موجودی بر اساس جثه، خصوصیات ژنتیکی، سن، وضعیت تولید مثل و سلامتی نیازهای متفاوتی دارد. در مورد دامها نیز این احتیاجات غذایی در مراحل مختلف پرورش تفاوت زیادی دارد. مسلما نیازهای غذایی بین گاوها در مرحله خشکی و شیرواری یا برای مرغهای تخمگذار در مراحل مختلف تولید فرق می کند و لازم است که احتیاجات غذایی دامها دقیقا براورد و در جیره نویسی مدنظر قرار گیرد.به عنوان مثال احتیاج مرغ تخمگذار تجاری به کلسیم، از یکروزگی تا پایان تولید از ۱ درصد به ۴٫۵ درصد افزایش می یابد درحالی که میزان پروتئین مورد نیاز از ۲۰ به ۱۵ درصد کاهش می یابد. در گاوهای شیری احتیاجات تغذیه ای شامل  مرحله رشد، نگهداری، آبستنی و تولید شیر می باشد.
استفاده از افزودنی های خوراک دام و طیور:

باتوجه به مطالب ذکر شده مشخص می شود که منابع گیاهی از نظر ترکیبات مواد مغذی بسیار متغیر هستند و برای تامین نیازهای حیوانات باید از افزودنی ها و مکمل های خوراک دام و طیور استفاده کرد که از منابع گیاهی، حیوانی، معدنی و شیمیایی تولید می شوند. از جمله افزودنی ها و مکمل ها می توان به آنزیمها، پروبیوتیک ها، پریبیوتیک ها، اسیدهای آمینه، موادمعدنی، ویتامین ها، بافرها ، توکسین بایندرها، پلت بایندرها و… را نام برد.
چربی ها و روغن ها:

به منظور تامین انرژی، بهبود جذب ویتامین های محلول در چربی، کاهش گرد و غبار خوراک و افزایش خوشخوراکی جیره استفاده میشود. چربی ها دارای پروفیلهای مختلفی از اسیدهای چرب هستند که بر اثر اکسیداسیون بیش از ۲ برابر کربوهیدراتها انرژی آزاد می کنند. قابلیت هضم و جذب چربی ها به طول زنجیره کربنی، توالی اسیدهای چرب، وجود اتصالات دوگانه، مقدار اسیدهای چرب آزاد ونیز شرایط حیوان مثل فلورمیکروبی روده، جنس و سن حیوان بستگی دارد. چربی خوراک دام و طیور از منابع گیاهی و حیوانی تامین می شود. از جمله روغنهای گیاهی مثل پنبه دانه، کانولا، آفتابگردان، سویا، کلزا و پالم هستند و از چربی های حیوانی چربی طیور، پیه گاو و گوسفند و روغن ماهی بیشتر کاربرد دارند.
پودر ماهی:

یکی دیگر از مواد مورد استفاده در خوراک دام و طیور پودر ماهی است که یک منبع  عالی پروتئین است. میزان پروتئین آن بین ۷۰-۶۰ درصد متغیر و غنی از اسید های آمینه  لیزین، متیونین، مواد معدنی و ویتامین ها است. پودر ماهی تازه بعلت اکسیداسیون کمتر چربی ها و تجزیه کمتر اسیدهای آمینه ارزش غذایی بالاتری دارد. علاوه بر این روش خشک کردن پودر ماهی تاثیر زیادی بر کیفیت آن دارد. در روش استفاده از حرارت شعله، سرعت خشک کردن بالا می رود ولی محصول نهایی دارای خاکستر زیاد و پروتئین های تخریب شده خواهد بود ولی هرچه خشک کردن آهسته تر باشد کیفیت پودر ماهی بهتر حفظ می شود. بهترین روش خشک کردن با هوای داغ است. در صورتی  که جیره گاوهای شیری حاوی سطوح بالایی از پودر یا روغن ماهی باشد، ممکن است شیر آنها  طعم و بوی ماهی بگیرد. استفاده از مقادیر  بالای این محصول در جیره طیور ممکن است منجر به عارضه فرسایش سنگدان گردیده و همچنین باعث ایجاد طعم و بوی ماهی در تخم مرغ تولیدی شود.
پودر گوشت و استخوان:

پودر گوشت یکی از محصولات کشتارگاهی است و در حدود ۵۵ درصد پروتئین خام دارد. میزان متیونین، سیستئین و تریپتوفان آن کم و لیزین بالا است. میزان انرژی پودر گوشت به میزان چربی موجود در آن بستگی دارد. افزودن یک آنتی اکسیدان به پودر گوشت برای جلوگیری از فساد آن مفید است.  میزان مصرف پودر گوشت به طور متوسط ۵ تا ۷ درصد و حداکثر ۱۰ درصد است.
ضایعات کشتارگاه های طیور:

این مواد شامل سر، پاها، روده، چینه دان و سایر قسمتهای حذفی است که پس از تهیه به روش خشک یا مرطوب از آن در تغذیه مرغ استفاده میکنند و این مواد پس از تهیه نباید بیش از ۱۶ درصد مواد معدنی داشته باشند.  درصد پروتئین آن حدود ۵۰ درصد است. میزان استفاده از این محصول در خوراک طیور حدود ۳ تا ۷ درصد است.
افزودنیهای حاوی مواد معدنی:

تمامی موجودات زنده برای رشد و تولید مثل به سطوح مشخصی از مواد معدنی نیاز دارند تا کنون ضرورت ۲۹ ماده معدنی برای خوراک دام و طیور اثبات شده است فسفر، منیزیم، مس، روی، کلر، کلسـیم ، پتاسیم و سـدیم از مهمترین مواد معدنی هستند. برخی از مواد معدنی در خوراکهای طبیعی به اندازه کافی وجود ندارند و باید به صورت مکمل های صنعتی به خوراک دامها اضافه شوند.
۱- پودر استخوان:

از پختن در شرایط تحت فشار سپس خشکاندن و آسیاب کردن استخوانها به دست مى‌آید و بیشتر به عنوان مکمل کلسیم و فسفر استفاده مى‌شود. پودر استخوان، به ترتیب دارای ۲۶ و ۱۳ درصد کلسیم و فسفر است.
۲- پودر صدف:

پودر صدف یکى از فراورده هاى حاصل از موجودات دریایى و منبع بسیار خوب کلسیم است. پودر صدف براى جوجه هاى گوشتى و طیور تخمگذار بسیار مفید است. مقدار کلسیم پوسته صدف ۳۸ درصد است.
۳- سنگ آهک:

سنگ آهک دارای ۳۵ تا ۳۸ درصد کلسیم است، میزان فلوئور آن باید کم باشد. سنگ آهک را به صورت پودر در می آورند و به خوراک جوجه ها و طیور تخمگذار اضافه می کنند.
۴- نمک:

نمک منبع تأمین سدیم و کلر است. وجود کمی نمک در جیره ضروری است ولی مقدار نمک در جیرە مرغ نباید از ۲۵/۰ درصد بیشتر باشد. در صورت استفاده از پودر ماهی که حاوی مقدار زیادی نمک باشد، افزودن نمک طعام به جیره مرغ ضرورت ندارد.
۵- جوش شیرین (بیکربنات سدیم):

در جیره های مرغ برای حفظ تعادل آنیون و کاتیون و به منظور تأمین سدیم میتوان از بیکربنات سدیم استفاده کرد. مقدار سدیم آن ۲۷ درصد است. همچنین در جیره گاوهای شیری به عنوان بافر استفاده می شود.
۶- اکسید منیزیم :

این محصول از فراوری و خالص سازی کربنات منیزیم معدنی به دست می آید و افزودن آن به جیره مرغ تخمگذار باعث بهبود کیفیت پوسته تخم مرغ می شود همچنین استفاده از آن در جیره گاوهای شیری تاثیر زیادی در حفظ PH مناسب شکمبه دارد و سبب بهبود شرایط رشد و تکثیر میکروارگانیسمهای مفید دستگاه گوارش و افزایش پروتئین میکروبی می شود. پروتئین میکروبی پروتئینی با کیفیت بسیار بالا برای دام است که به مقدار بالایی در روده کوچک قابل هضم است. نرخ رشد میکروبی تامین اسیدهای آمینه برای نشخوار کنندگان را تحت تأثیر قرار می‌دهد. بنابراین افزایش سنتز پروتئین میکروبی در شکمبه بسیار حائز اهمیت است. حدود ۵۰ تا ۸۰ درصد از پروتئین قابل جذب در روده کوچک منشاء میکروبی دارد. کاهش هزینه بافری، افزایش چربی شیر، بهبود هضم نشاسته و کاهش اسیدوز و لنگش از دیگر اثرات مثبت استفاده از اکسید منیزیم در جیره گاوهای شیری است.
ارزیابی کیفیت مواد اولیه خوراک دام و طیور:

برای تعیین کیفیت مواد اولیه و خوراک تولید شده از آنالیز ترکیب شیمیایی اقلام خوراکی استفاده می گردد تا از بروز کمبود و عدم تعادل مواد مغذی در بدن حیوانات جلوگیری شود. در مواقعی که دسترسی به آزمایشگاه وجود ندارد میتوان با مشاهده ظاهر، چشیدن و لمس کردن کیفیت محصولات را بررسی کرد مثلا وجود اجسام خارجی و برگ و ساقه در دانه ها، وجود رطوبت ، بو و طعم تند ورنگ غیر عادی نشانه عدم کیفیت محصولات می باشد.
تعیین ارزش غذایی نهاده های مورد استفاده:

به طـور کلـی بـرای تعیین میـزان مـواد مغذی، بـازده تولیـدی و عوامـل محدود کننـده هر مـاده خوراکی از سه روش استفاده می شود که عبارتنـد از :

۱- روش های تجزیه شیمیایی که عمدتا از ابزار آزمایشگاهی و مواد شیمیایی استفاده می شود.

۲- روش هـای بیولوژیکـی کـه در آن از حیوانـات اسـتفاده شـده و مـاده خوراکی بـر روی حیوان آزمایش می شود.

۳- روش های میکروبیولوژیکی که در آن از میکروارگانیزم ها استفاده شود.
.